Staw skokowy (staw stępu) składa się z czterech stawów: podudziowo-stępowego, śródstępowego bliższego i dalszego oraz stępowo-śródstopowego. Trzy ostanie stawy mają ograniczoną ruchomość, która dotyczy przede wszystkim stawu podudziowo-stępowego. Jest to spowodowane specyficznym kształtem kości i więzadeł składających sie na staw stępu. Szpat i osteochondroza stawów skokowych to najczęstsza przyczyna kulawizny tylnych nóg u koni. Jak więc rozpoznawać i leczyć szpat?
Szpat, zwany dawniej włogacizną to zmiany zwyrodnieniowe, które dotyczą najczęściej stawu śródstępowego dalszego i stepowo-śródstopowego. Przyczyna szpatu nie jest znana. Najczęściej pojawia się on podczas aktywnego okresu treningu u koni w średnim lub starszym wieku. U koni młodych , które są przed rozpoczęciem treningów, szpat może być związany z wypuszczaniem na pastwisko i intensywnym wysiłkiem przed osiągnięciem dojrzałości szkieletu.
U koni ze szpatem występuje kulawizna o rożnym stopniu nasilenia. Charakterystyczne jest to, że z wysiłkiem kulawizna zmniejsza się. Nalanie stawu może występować jeśli zmiany zwyrodnieniowe dotyczą stawu śródstępowego bliższego. Kulawizna najczęściej widoczna jest w kłusie na twardej powierzchni oraz w kłusie po okręgu o średnicy 10-15 metrów gdy chora noga jest nogą wewnętrzną. Chore konie często wykazują bolesność w okolicy lędźwiowej i w okolicy mięśni zadu, co powoduje, że właściciel prosi o wizytę lekarza, sądząc, że koń ma problemy z kręgosłupem.
Wykrywanie i diagnozowanie szpatu u koni
Zgięcie nogi przez 90 sekund i widoczne pogłębienie kulawizny (próba dodatnia) sugeruje zmiany szpatowe. W tym miejscu należy zaznaczyć, że określenie "próba szpatowa" jest nieprecyzyjne. Zgięciu ulega również staw kolanowy i biodrowy, więc próba ta nie wyklucza chorób dwóch ostatnich stawów.
Decydujące dla rozpoznania są znieczulenia diagnostyczne. Z zewnątrz widoczne są deformacje jedynie w wyjątkowo zaawansowanym szpacie. Ponadto pierwsze objawy nie muszą być widoczne w obrazie RTG.
Znieczulenia diagnostyczne polegają na wstrzyknięciu do stawu środka znieczulającego. U większości koni poszczególne stawy nie komunikują się ze sobą i dlatego należy znieczulać każdy staw osobno. W przypadku subtelnej kulawizny lub kulawizny pojawiającej się okresowo, znieczulenia nie mają wartości diagnostycznej. W takich przypadkach podaje się sterydy do stawu śródstępowego dalszego i stępowo-śródstopowego. Wybór sterydu jest ważny, uzależniony od stopnia degeneracji chrząstki stawowej.
Kulawizna związana ze szpatem, jak wspomniano, może nie powodować zmian widocznych na zdjęciach RTG. Z drugiej strony znaczne zmiany w obrazie RTG nie zawsze muszą powodować bolesność. Dlatego wykluczające są znieczulenia diagnostyczne lub widoczna poprawa po lekach dostawowych. W tym miejscu należy podkreślić, że ocena poprawy chodu obejmuje 2 do 7 dni od podania zastrzyków. Najważniejsze jest, aby jeździec wprowadził konia w trening wykonywany przed wystąpieniem kulawizny.
Najczęstszymi zmianami w obrazie RTG jest okołostawowy wzrost kości, liza, skleroza, zwężenie szpar stawowych, tworzenie cyst podchrzęstnych czy ankyloza.
Efektywne leczenie szpata polega na zniesieniu bólu. U koni, które pozytywnie reagują na znieczulenie dostawowe, ale nie mają zmian w obrazie RTG podawanie dostawowe określonych sterydów może nie być najlepszym rozwiązaniem, gdyż niszczy chrząstkę stawową. Dotyczy to przede wszystkim koni młodych, u których bolesność spowodowana jest zapaleniem błony maziowej stawu, a nie zmianami zwyrodnieniowymi. W takim przypadku należy wyłączyć konia z treningu na kilka tygodni i podawać leki przeciwzapalne ogólnie. Znaczące może być również kucie ortopedyczne i powrót do stałej pracy.
Istnieje wiele możliwości leczenia farmakologicznego i operacyjnego tego schorzenia. Dobór leczenia jest uzależniony od stopnia kulawizny, obrazu RTG i przeznaczenia wierzchowca. U koni rekreacyjnych z kulawizną niewielkiego stopnia efektywne jest leczenie niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi (np. aspiryną, która ma ograniczone działanie wrzodotwórcze). Niekiedy wystarczy podawać leki przeciwbólowe przed i w dniu ćwiczeń.
Kwas hialuronowy może być podawany dostawowo lub dożylnie u koni, które nie mają poważnych zmian w obrazie RTG i nie mają zapalenia błony czy torebki maziowej. Zasady te dotyczą także glikozaminoglikanów i siarczanu chondroityny. Tutaj zaznaczę, że istnieją sytuacje kiedy nie jest wskazane hamowanie zmian zwyrodnieniowych. Zwyrodnienie, czyli zamknięcie szpar stawowych, doprowadzi bowiem do zniesienia bolesności. Preparaty te właśnie opóźniają proces zwyrodnieniowy, który prowadzi do ankylozy, czyli zesztywnienia stawu u koni ze zmianami w RTG a ankyloza jest w tym przypadku zmianą pożądaną. Staw jest sztywniejszy, ale bolesność zostaje zniesiona.
Stosowanie więc popularnych, drogich i niekiedy bardzo dobrze działających preparatów odżywiających chrząstki nie jest wskazane dla każdego przypadku.
Dostawowe podawanie sterydów jest powszechnie stosowaną formą terapii. Wybór sterydu zależy od zaawansowania procesu i celu, który chcemy osiągnąć.
Wykonuje się także dożylne iniekcje kwasu tiludronowego, jeśli szpatowi towarzyszą zmiany osteolityczne (z rozpuszczaniem kości).
Operacyjne leczenie szpata polega na przecięciu tzw. ścięgna szpatowego. Proponowany mechanizm działania polega m.in. na zniesieniu siły działającej na przyśrodkową stronę stawu skokowego, gdzie w szczególności dochodzi do narastania kości. Istnieją także teorie, które mówią o zniesieniu sił działających na staw przez skośnie przebiegające ścięgno.
Inną metodą jest artrodeza chemiczna lub fizyczna. Metody te polegają na zniszczeniu chrząstki i wytworzeniu ankylozy (zesztywnienia stawu). Stosuje się je w przypadku kiedy nie ma możliwości wkłuć dostawowych (kolejne iniekcje mogą to utrudniać). Artrodeza może być wykonywana chirurgicznie, laserowo lub za pomocą środków farmakologicznych, które niszczą chrząstkę stawową. W beznadziejnych przypadkach można wykonywać neurektomię (odnerwienie).
Czy szpat to wyrok? Trzeba jasno powiedzieć, że rokowanie w przypadku tego schorzenia jest ostrożne. Najważniejsze jest indywidualne podejście do każdego przypadku i rozważenie przyszłości konia. Nie ma doskonałej metody leczenia. W przypadku niepowodzenia leczenia farmakologicznego należy rozważyć leczenie operacyjne. Chirurgiczna artrodeza, na przykład, pomaga 60% koniom, jeśli nie dojdzie do komplikacji pooperacyjnych.
Komplikacje są jednak znacznie mniejsze przy zabiegu za pomocą lasera. Leczenie przyszłości? Mam nadzieję, że już niedalekiej.
